Ο δημοσιογράφος Λουκάς Χριστοδουλίδης στη συνέντευξη που ακολουθεί είχε μια πολύ ξεχωριστή κουβέντα με την ηθοποιό, θεατρολόγο και μουσικό Κωνσταντίνα Ξενοφώντος για το τι είναι η παραδοσιακή μουσική.
Τι προσφέρει η παραδοσιακή μουσική στα παιδιά και αν εκτιμάται, όσο θα έπρεπε, το συγκεκριμένο είδος μουσικής στις μέρες μας.
Τι είναι η παραδοσιακή μουσική και ποια η σημασία του μαθήματος της μουσικής στα σχολεία κυρία Ξενοφώντος;
«Εδώ και κάποια χρόνια ασχολούμαι εντατικά με τη μελέτη της παραδοσιακής μουσικής και συγκεκριμένα του τραγουδιού. Στην πτυχιακή μου εργασία στη θεατρολογία, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μελέτησα το πώς μπορεί να επιτευχθεί η γνωριμία των παιδιών με την παραδοσιακή μουσική μέσα από τη χρήση θεατρικών εργαλείων.
Ξεκινώντας λοιπόν από τον ορισμό, του τί ονομάζουμε δηλαδή παραδοσιακή μουσική, μελέτησα διάφορα βιβλία πολλών σημαντικών μελετητών που ασχολήθηκαν με την μουσική αυτή και κατέληξα στο συμπέρασμα πως είναι πολύ δύσκολο να ορίσεις αυτό το είδος.
Υπάρχουν όροι όπως, δημοτικό τραγούδι, λαϊκό τραγούδι, παραδοσιακή μουσική, βυζαντινή μουσική, που ο κάθε μελετητής τους εντάσσει διαφορετικά στην έρευνά του. Υπάρχουν όμως κάποιες βασικές αρχές στις οποίες συμφωνούν οι περισσότεροι και μας βοηθούν να ξεχωρίσουμε την παραδοσιακή μουσική από τα υπόλοιπα είδη.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλες οι κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών και σκοπών μαζί με τη βυζαντινή μουσική και το λαϊκό αστικό τραγούδι (ρεμπέτικο) αποτελούν την μουσική μας παράδοση.
από στόμα σε στόμα
Η μουσική αυτή έχει φτάσει στις μέρες μας, από στόμα σε στόμα, μέσω δηλαδή της προφορικής παράδοσης, χωρίς τις περισσότερες φορές να είναι γνωστός ο δημιουργός και έχει αρχέγονες ρίζες. Είναι έργα απλών ανθρώπων της υπαίθρου, τις περισσότερες φορές χωρίς καμία μουσική παιδεία.
Είναι τραγούδια που συντρόφευαν τον άνθρωπο από την γέννηση μέχρι τον θάνατό του, σε όλες τις φάσεις τις ζωής του (πχ. Νανουρίσματα, του γάμου, του θερισμού, της ξενιτιάς, μοιρολόγια κ.α.). Οι σκοποί αυτοί πατούν πάνω σε πολύ παλιά ρυθμικά σχήματα και τρόπους της παραδοσιακής μουσικής και όχι τόσο σε κλίμακες της Ευρωπαϊκής μουσικής.
Το μάθημα της μουσικής θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει από πολύ μικρή ηλικία στα σχολεία και θα μιλήσω πιο συγκεκριμένα για την παραδοσιακή μουσική. Πέρα από τη μουσικότητα, την ενδυνάμωση του λόγου και τη γνωριμία με τον πολιτισμό μας, τα παιδιά αποκτούν ένα βραχυπρόθεσμο αγαθό μέσω της επαφής τους με την παραδοσιακή μουσική, την κριτική σκέψη.
Λόγω των σύνθετων μουσικών ερεθισμάτων που λαμβάνουν τα παιδιά, αποκτούν κατά κάποιο τρόπο μουσικά “αντισώματα”. Το αυτί τους δηλαδή, συνηθίζει σε περίπλοκα ακούσματα και με αυτόν τον τρόπο χτίζεται μια συγκεκριμένη αισθητική που τα ακολουθεί για πάντα και σε όλους τους τομείς της ζωή τους».
Tι προσφέρει η παραδοσιακή μουσική σε ένα παιδί;
«Το παιδί μέσα από την παραδοσιακή μουσική γνωρίζει την Ιστορία, τα ήθη κι έθιμα του τόπου μας και γενικά τον πολιτισμό μας. Έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει το παρελθόν και να μπει στη διαδικασία του να προσπαθήσει να καταλάβει τους ανθρώπους, τα γεγονότα, τις αντιλήψεις, τη ζωή και τις αξίες μιας άλλης εποχής. Επίσης, η παραδοσιακή μας μουσική είναι πάρα πολύ πλούσια σε μελωδίες και ρυθμούς.
μωσαϊκό με πολυάριθμες μελωδίες
Η κάθε γεωγραφική περιοχή, έχει αναπτύξει σύμφωνα με τις συνθήκες ζωής, το γλωσσικό ιδίωμα αλλά και τα μουσικά όργανα, ένα δικό της ύφος και χρώμα που αποτελείται από διαφορετικούς ρυθμούς και μελωδίες. Έτσι λοιπόν το παιδί έρχεται σε επαφή με ένα μωσαϊκό με πολυάριθμες μελωδίες και ρυθμικά σχήματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους αλλά και τόσο ενδιαφέροντα.
Αυτό συμβάλλει αφενός στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, λόγω των πολυποίκιλων ερεθισμάτων αλλά και αφετέρου, στην ανάπτυξη της ρυθμικής και μελωδικής αντίληψης. Ο Kodaly (ούγγρος εθνομουσικολόγος και μουσικοπαιδαγωγός) έχει τονίσει την ιδιαίτερη αξία που έχουν τα παραδοσιακά παιδικά τραγούδια για την ανάπτυξη της φωνής και της αυτοσχεδιαστικής ικανότητας των παιδιών.
Έχει πει χαρακτηριστικά: «Πρώτα απ’ όλα, τα παιδιά μαθαίνουν τις ρίμες και τα τραγούδια με την ίδια ευκολία που μαθαίνουν τη μητρική τους γλώσσα. Επιπλέον, οι λέξεις και οι μελωδίες που απορρέουν από τη λαϊκή παράδοση είναι ιδανικές για το παιδί που τώρα κατακτά τη γλώσσα· άλλωστε οι ιδιωματισμοί που εμπεριέχονται σ’ αυτά επεκτείνουν το λεξιλόγιό του και ενδυναμώνουν τη γλώσσα».
Έχετε ετοιμάσει ένα οδηγό με τίτλο «Γνώρισε εύκολα στα παιδιά την παραδοσιακή μουσική». Πείτε μας περισσότερα για αυτό.
«Τα τελευταία χρόνια πραγματοποίησα διάφορα σεμινάρια σε νηπιαγωγούς, δασκάλους και γενικότερα για κάθε είδους παιδαγωγό και φυσικά για γονείς. Προς μεγάλη μου έκπληξη είδα ότι έχουν πραγματική ανάγκη την επιμόρφωση γύρω από αυτό το θέμα. Χρειάζονται ιδέες και λύσεις πρακτικές και ρεαλιστικές σε σχέση με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και των αριθμό των παιδιών που έχουν.
ένας μικρός Οδηγός
Σκέφτηκα λοιπόν να φτιάξω έναν μικρό “Οδηγό” ο οποίος δεν φλυαρεί, αλλά δίνει βασικές πληροφορίες που χρειάζεται να ξέρει ένας παιδαγωγός για την παραδοσιακή μουσική και προτείνει εργαλεία που μπορεί να χρησιμοποιήσει για να τη γνωρίσει εύκολα και με διασκεδαστικό τρόπο στα παιδιά.
Υπάρχουν μέσα τέσσερα τραγούδια για τα οποία έχω φτιάξει συγκεκριμένες δραστηριότητες πολύ εύκολες, με λίγη προετοιμασία, τις οποίες έχω δοκιμάσει τα τελευταία χρόνια κι έχω δει ότι λειτουργούν. Τον οδηγό αυτό τον προσφέρω μέχρι τις 30/09/2023 με 20% έκπτωση με αφορμή την επιστροφή στα σχολεία.
Σημαντικό είναι να αναφέρω ότι έχω φτιάξει και εκτυπώσιμες καρτέλες με εικονογράφηση τεσσάρων παραδοσιακών τραγουδιών που τις προσφέρω εντελώς δωρεάν. Όλα αυτά μπορείτε να τα βρείτε εδώ: https://linktr.ee/paradosiakimousiki».
Η παράδοση είναι οι ρίζες μας
Γιατί είναι σημαντικό κυρία Ξενοφώντος να ενασχολούμαστε με την παράδοση ακόμη και στις παιδικές ηλικίες;
«Η παράδοση είναι οι ρίζες μας. Είναι μια λεπτή γραμμή που μας ενώνει με τους προπαππούδες και τις προγιαγιάδες μας. Είναι η αρχή μας. Είναι σαν ένα σπίτι. Αν δεν γνωρίζεις πώς φτιάχνονται τα θεμέλια, δεν μπορείς να το κτίσεις.
Σημαντικό όμως εδώ είναι να τονίσω ότι δεν μπορούμε να κτίσουμε με πλινθάρι, όπως έκτιζαν παλιά. Θα κτίσουμε με τα σημερινά δεδομένα, έχοντας όμως πρώτα μελετήσει τους παλιούς. Έτσι και στην παράδοση.
Δεν ήταν όλα ωραία κι όμορφα εκεί μακριά στο παρελθόν. Και πολλά από αυτά δεν μπορούν να υπάρξουν σήμερα γιατί οι εποχές έχουν αλλάξει και θα συνεχίζουν να αλλάζουν. Επιστρέφουμε στην παράδοση για να αποκομίσουμε όλα τα θετικά που θα μας βοηθήσουν να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι για μας και τα παιδιά μας».
Στις μέρες μας θα λέγατε ότι εκτιμάται όσο θα έπρεπε η παραδοσιακή μουσική σε όλες τις ηλικίες;
«Τα τελευταία χρόνια νιώθω πιο αισιόδοξη. Όλο και περισσότεροι νέοι σπουδάζουν δίπλα σε αξιόλογους δασκάλους κι έρχονται πίσω γεμάτοι γνώσεις, υψηλή αισθητική στα πράγματα και μεγάλη αγάπη για να ασχοληθούν με αυτό το είδος. Διψούν επίσης να μάθουν από τους παλιούς κι αυτό είναι τόσο όμορφο.
Παρατηρώ με μεγάλη μου χαρά ότι αναζητούν όλο και περισσότερο στα αρχεία για να βρουν πηγές και να εξερευνήσουν όσο πιο βαθιά γίνεται αυτόν τον κόσμο. Βλέπω να γίνονται συνεργασίες νέων με παλιούς δεξιοτέχνες και αυτό είναι πραγματικά πολύ συγκινητικό. Υπάρχει αμοιβαία αγάπη και σεβασμός.
Εκεί που θεωρώ ότι χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη είναι στις μικρές ηλικίες. Αν δεν βάλουμεν το σκουλούτζιν στα μωρά μας που μικρά, αν δεν τους δοθούν τα ερεθίσματα που λέγαμε και πριν, από νωρίς, είναι πιο δύσκολο μετά να κατευθυνθούν προς τα εκεί.
Θα κλείσω με τα λόγια της μεγάλης δασκάλας, της αείμνηστης Δόμνας Σαμίου που μίλησε σε μια συνέντευξή της γι αυτό ακριβώς το θέμα:«…Πόσες φορές το ’χω πει ως τώρα. Πρέπει ν’ αρχίσουμε απ’ το νηπιαγωγείο. Αφού δεν τα μαθαίνουνε πια στο σπίτι τους, όπως γινότανε παλιότερα.
Οι μεγάλοι πώς βρεθήκανε να ξέρουνε τραγούδια; Τα μάθανε από παιδάκια, απ’ το σπίτι τους. Απ’ το γλέντι το οικογενειακό, απ’ τη γειτόνισσα, παίρνει τ’ αυτάκι του, απ’ τη γιαγιά του που τον νανούριζε. Τώρα η γυναίκα δεν τραγουδάει πια.
Βάζει το ραδιόφωνο κι ακούει τα κατασκευάσματα τα σημερινά. Έχει στάση παθητική. Χρόνο δεν έχει. Από τη στιγμή που το παιδί δε βρίσκει την ευκαιρία ν’ ακούσει πια τραγούδι, όπως άκουγα εγώ παιδάκι στη γειτονιά μου, ή τα παιδάκια τ’ άλλα που τ’ ακούγανε στα χωριά τους, δεν έχει την ευκαιρία να δει και να μιμηθεί, τουλάχιστον να το κάνει η πολιτεία.
Με το μάθημα από το σχολείο, από το νηπιαγωγείο. Βέβαια αυτό προϋποθέτει την εκπαίδευση ειδικών δασκάλων, ειδικών νηπιαγωγών, που να μάθουν τα τραγούδια αυτά, να τα μεταδώσουν. Όχι στο γυμνάσιο και στο λύκειο. Εκεί είναι αργά. Αν είναι ας το κάνουμε και μόδα, τελοσπάντων. Πάντα με προσοχή όμως.»
