Παιδιατρική εργοθεραπεία: Το παιχνίδι συναντά την θεραπεία για την αποκατάσταση των διαταραχών ανάπτυξης του παιδιού

Εργοθεραπεία ή θεραπεία μέσω έργου λοιπόν! Τι να σημαίνει ακριβώς αυτό; Αρχικά με τον όρο θεραπεία δεν εννοείται ότι οι εργοθεραπευτές έχουν το μαγικό ελιξίριο να εξαφανίζουν διαταραχές και δυσκολίες. ‘Έχουν όμως τη γνώση και το υπόβαθρο να φροντίσουν άτομα που το έχουν ανάγκη ώστε να μπορούν να λειτουργούν όσο το δυνατό πιο αυτόνομα στην καθημερινότητα τους, να είναι όσο το δυνατό πιο ενεργά μέλη του κοινωνικού τους πλαισίου, να αυξηθεί το κίνητρο τους για ενεργή συμμετοχή και να νιώθουν χαρούμενοι και ικανοποιημένοι με τους εαυτούς τους.

Από την άλλη η λέξη έργο αναφέρεται σε κάθε σωματική ή πνευματική δραστηριότητα στην οποία το ίδιο το άτομο επιθυμεί να είναι σε θέση να εμπλακεί στην καθημερινότητά του, ενώ ταυτοχρόνως αναφέρεται και στο βασικό εργαλείο των εργοθεραπευτών, τη «σκόπιμη δραστηριότητα», αφού η θεραπεία γίνεται κυρίως μέσα από δραστηριότητες που έχουν νόημα και αξία για αυτόν που τις δέχεται (Παγκύπριος Σύλλογος Εργοθεραπεύτων).

Η καθημερινότητα ενός ατόμου προϋποθέτει την ισορροπημένη συμμετοχή και ενεργή εμπλοκή του σε διάφορες δραστηριότητες που με άλλα λόγια σημαίνει πως όλοι μας στη διάρκεια της ημέρας (και της νύχτας) καλούμαστε να μπορούμε με αρμονία να συναντάμε τις προκλήσεις, μη αφήνοντας κάποιο από τους βασικούς τομείς λειτουργικής ενασχόλησης πίσω. Για παράδειγμα η εικόνα ενός ατόμου που δεν φροντίζει επαρκώς τον εαυτό του ή το περιβάλλον του γιατί μπορεί να εργάζεται πολλές ώρες, να διασκεδάζει αλόγιστα ή να παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια στη μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως λειτουργική. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να σκεφτεί ότι με τους ρυθμούς της σύγχρονης κοινωνίας ενδεχομένως όλοι να χρειαζόμαστε εργοθεραπεία! Ωστόσο δεν είναι αυτή η πρόθεση, αλλά είναι το να δοθεί έμφαση στη σημασία που έχουν όλοι οι τομείς και να αναγνωρίσουμε ότι κάποιοι τομείς που θεωρούνται αυτονόητο να μπορούμε να φέρουμε εις πέρας για κάποιους ανθρώπους αποτελούν σημείο δυσκολίας. Έτσι, τα άτομα αυτά καταφεύγουν να ενασχολούνται με τομείς ή δραστηριότητες που τους είναι πιο εύκολες ή λιγότερο προκλητικές. Μπορούμε όλοι εδώ να σκεφτούμε το παιδί που δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και κάνει συχνά διαλείμματα θέλοντας νερό, τουαλέτα, φαγητό, κλπ, το παιδί που δυσκολεύεται στις δεξιότητες του και ζητά από τους γονείς να το ντύσουν, στο παιδί που δυσκολεύεται να γράψει και προτιμά να παίξει στην αυλή, κοκ, το οποίο στο τέλος αποκαλείται με διάφορους χαρακτηρισμούς που επιβαρύνουν την αυτό-εικόνα του (‘τεμπέλης, χειριστικός, κακομαθημένος, ανώριμος’ και άλλα πολλά). Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η συμπεριφορά είναι η κορυφή του παγόβουνου κάτω από το οποίο πολλοί παράγοντες μπορεί να συνεισφέρουν καθώς και ότι πολλές φορές (στις περιπτώσεις παιδιών) η συμπεριφορά είναι η δυνατότερη τους φωνή την οποία πρέπει να ‘ακούσουμε’ με μεγάλη προσοχή.

Ο Kielhofner αναφέρει ότι οι άνθρωποι αναζητάμε ευκαιρίες ή καταστάσεις μέσα στις οποίες νιώθουμε επαρκής και ικανοί και αποφεύγουμε καταστάσεις που μας δυσκολεύουν (Turpin & Iwama, 2011). Αυτό έχει στενή σύνδεση με τις ικανότητες που έχει ο κάθε ένας από μας, ένας άνθρωπος που δεν γυμνάζεται και δεν έχει φυσική αντοχή δεν θα επιλέξει για χόμπι του το γυμναστήριο ή το τρέξιμο στην παραλία.

Προκειμένου να καταλάβουμε τι σημαίνει ισορροπημένη συμμετοχή στους τομείς της καθημερινότητας θα την προσομοιάσουμε με μια τραμπάλα (άλλωστε απευθυνόμαστε στην παιδιατρική εργοθεραπεία και η ‘παιδική ορολογία’ είναι σημαντική). Η ‘τραμπάλα μας’ λοιπόν χρειάζεται να ανεβοκατεβαίνει ανάλογα με τη στιγμή της μέρας, κάποιες στιγμές αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο στο μάθημα, κάποιες άλλες στο παιχνίδι (ας μην το ξεχνάμε), κάποιες άλλες στη φροντίδα εαυτού και πάει λέγοντας. Μια τραμπάλα η οποία εμπεριέχει από τη μια πλευρά μόνο κάποιο ή κάποιους τομείς δεν πληροί το σκοπό της που είναι το ρυθμικό, αρμονικό και πάνω από όλα συναισθηματικά ευχάριστο ‘ανεβοκατέβασμα’.

Οι τομείς λοιπόν που κάθε άνθρωπος καλείται να συναντήσει μέσα στην καθημερινότητα του (σύμφωνα με την ενιαία ορολογία Εργοθεραπευτών, 3η έκδοση, 2014) περιλαμβάνουν:

Δραστηριότητες καθημερινής ζωής, π.χ. μπάνιο, χρήση τουαλέτας, ντύσιμο, σίτιση, μετακίνηση, κα.
Σύνθετες δραστηριότητες καθημερινής ζωής, π.χ. φροντίδα άλλων, οδήγηση και μετακίνηση στην κοινότητα, διαχείριση χρημάτων, προετοιμασία γευμάτων και καθάρισμα, ψώνισμα, κα.
Εκπαίδευση
Εργασία
Παιχνίδι
Ελεύθερος χρόνος
Κοινωνική συμμετοχή
Ύπνος και ξεκούραση

Προκειμένου να διατηρηθούν οι τομείς αυτοί σε αρμονία και η λειτουργικότητα ενός ατόμου να είναι επαρκής μια σειρά από δεξιότητες και ικανότητες είναι αναγκαίες.

Όσον αφορά την παιδιατρική εργοθεραπεία με απλά λόγια θα λέγαμε ότι «παρέχει τις υπηρεσίες της στα παιδιά που έχουν τα φυσικά, αναπτυξιακά, συναισθηματικά και κοινωνικά ελλείμματα και απαιτούν εξειδικευμένη βοήθεια ώστε να:

Αναπτύξουν τις δεξιότητες για να οδηγηθούν στην ανεξαρτησία
Να είναι παραγωγικά και
Να παίρνουν ικανοποίηση (ευχαρίστηση) από την καθημερινή τους ζωή.
Η παρέμβαση της εργοθεραπείας βοηθά τα παιδιά να κατακτήσουν τις δεξιότητες οι οποίες αποτελούν τη βάση επάνω στην οποία κτίζεται η κατάκτηση ψηλού επιπέδου μάθησης, η σκόπιμη κινητική επιδεξιότητα, ο έλεγχος εαυτού, η ικανότητα συγκέντρωσης της προσοχής, η φαντασία και ο ιδεασμός στο παιχνίδι και τις εργασίες» (Σ.Αλεξάνδρου, 2012).

Έτσι ο ρόλος ενός εργοθεραπευτή είναι να υποστηρίξει ένα παιδί με κατάλληλες παρεμβάσεις να αναπτύξεις τις ικανότητες και δεξιότητες που θα το βοηθήσουν να μπορεί ολιστικά να συμμετέχει στις δραστηριότητες της καθημερινότητας του και ομαλά να μεταβεί στην ενηλικίωση ως ένα ανεξάρτητο, αυτόνομο και λειτουργικό άτομο στην κοινωνία στο μεγαλύτερο δυνατό επίπεδο. Όμως εκτός από τις θεραπευτικές παρεμβάσεις ένας εργοθεραπευτής συνεισφέρει και στην πρόληψη δημιουργίας περαιτέρω δευτερογενών δυσκολιών καθώς και στη συμβουλευτική στήριξη της οικογένειας, του σχολείου κι άλλων σημαντικών περιβαλλόντων στη ζωή ενός παιδιού. Επίσης ο εργοθεραπευτής αποτελεί αναπόσπαστο μέλος της διεπιστημονικής ομάδας και καλείται να συνεργαστεί με συναδέλφους άλλων ειδικοτήτων τόσο σε επίπεδο αξιολόγησης όσο και παρέμβασης όπως προαναφέρθηκε.

Η εργοθεραπεία δεν είναι ‘μάθημα’ και δεν έχει ύλη η οποία πρέπει να καλυφθεί σε τόσο διάστημα, είναι θεραπεία που στόχο έχει την αναδιοργάνωση του Νευρικού Συστήματος και τη δημιουργία πιο αποτελεσματικών ‘δρόμων’ επικοινωνίας μεταξύ των διάφορων περιοχών του εγκεφάλου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε παιδί είναι μοναδικά ξεχωριστό και έχει το δικό του ρυθμό ανάπτυξης η θεραπεία πολλές φορές δεν μπορεί να προβλεφθεί για πόσο διάστημα θα κρατήσει. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η σοβαρότητα της δυσκολίας, το περιβάλλον, το προσωπικό ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού, κα. Συχνά όμως οι εργοθεραπευτές ερωτόμαστε πόσο καιρό ένα παιδί θα χρειαστεί θεραπεία και παρόλο που δεν είναι εύκολο να προβλέψουμε κάτι τέτοιο μιας και δεν έχουμε τρόπους να ‘μετρήσουμε’ τον τρόπο με τον οποίο το νευρικό σύστημα θα αντιδράσει στη θεραπεία εκτός κι αν αρχίσει ένα παιδί το θεραπευτικό πρόγραμμα κατά το οποίο θα μπορούμε να έχουμε κάποιες ενδείξεις, συνήθως οι θεραπείες είναι μακροχρόνιες.

Όσο για το ποια είναι η κατάλληλη στιγμή να ζητήσει κάποιος βοήθεια η απάντηση είναι το συντομότερο το καλύτερο. Σε επόμενο άρθρο θα παρουσιαστούν οι ‘κόκκινες σημαίες’ που θα μπορούσαν να προβληματίσουν ένα γονέα ώστε να ζητήσει αξιολόγηση από έναν Εργοθεραπευτή. Ωστόσο αν κάποιος ανησυχεί και δεν είναι σίγουρος αν είναι η κατάλληλη στιγμή να ζητήσει βοήθεια μπορεί να επικοινωνήσει με τον Παγκύπριο Σύλλογο Εργοθεραπευτών (τηλ. επικοινωνίας 99351517, ηλεκτρονική διεύθυνση cyprusot@gmail.com) για να του δοθούν περισσότερες πληροφορίες.

Κρίστια Χρίστου

Phd.Stud., MA, Εργοθεραπεύτρια, SIT

Πρόεδρος Παγκύπριου Συλλόγου Εργοθεραπευτών