Με αφορμή την παγκόσμια μέρα κατά της κακοποίησης των παιδιών που τιμάται κάθε χρόνο στις 19 Νοεμβρίου ο δημοσιογράφος Λουκάς Χριστοδουλίδης στη συνέντευξη που ακολουθεί συνομίλησε με την ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια και επικεφαλής στο Σπίτι του Παιδιού «Hope for Children CRC Policy Center» Τάνια Μασιά.
Κυρία Μασιά θα λέγατε ότι τα περιστατικά παιδικής κακοποίησης εκδηλώνονται συχνότερα στο πλαίσιο της οικογένειας με τη μορφή της ενδοοικογενειακής βίας;
«Μέσα από την καθημερινή μας τριβή στο “Hope For Children” CRC Policy Center, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι η κακοποίηση παιδιών εμφανίζεται συχνότερα στο οικογενειακό πλαίσιο, με περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό ενδεχομένως να συνδέεται με την εύκολη προσβασιμότητα που έχει ο θύτης, την ενδεχόμενη «εξουσία» που θεωρεί ότι έχει ή και την ελλιπή οριοθέτηση που επικρατεί γενικότερα στο οικογενειακό περιβάλλον που μπορεί να παραπέμπει και σε αιμομικτική διάθεση στις περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Διαπιστώνουμε περαιτέρω ότι η ενδοοικογενειακή βία συχνά αποδίδεται σε κακή άσκηση γονικού ρόλου στο πλαίσιο της διαπαιδαγώγησης, όπου για παράδειγμα οι γονείς εξηγούν ότι ασκούν σωματική βία στο παιδί τους για «να μάθει» και να μην το επαναλάβει.
Παράλληλα, παρακολουθούμε το θέμα αυτό, στα πλαίσια της συμμετοχής μας με καθεστώς παρατηρητή στην Επιτροπή Λανζαρότε και Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού του Συμβουλίου της Ευρώπης και κάποιοι αριθμοί που ακολουθούν πιο κάτω, αναδεικνύουν τη σοβαρότητα του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας.
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, το 2014 και το 2020 παρουσιάζουν σταθερή αύξηση των αναφερόμενων αριθμών περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας
Σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά στοιχεία, τα τελευταία 10 χρόνια οι ευρωπαϊκές τηλεφωνικές γραμμές έχουν δεχθεί περισσότερες από 3 εκατ. κλήσεις μόνο για κακοποίηση και παραμέληση παιδιών, με κύριους υπαίτιους τους γονείς.
Πιο συγκεκριμένα στην σεξουαλική κακοποίηση σε διεθνές, ευρωπαϊκό αλλά και εθνικό επίπεδο κατά τη λειτουργία του Σπιτιού του Παιδιού Παγκύπρια, που διαχειρίζεται πολυθεματικά τις εν λόγω περιπτώσεις, τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι το 85-90% κακοποιείται από κάποιο άτομο στο στενό κύκλο της οικογένειας, ενώ μέσα σε αυτό το ποσοστό, περίπου το 30% των παιδιών κακοποιούνται ενδοοικογενειακά. Ένα μικρό ποσοστό 10-15% της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών αφορά σε αγνώστους για το παιδί ή την οικογένεια του».
Η κακοποίηση των παιδιών εντός του οικογενειακού πλαισίου λαμβάνει ποικίλες μορφές. Ποιες είναι αυτές;
«Σεξουαλική (διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, όπως για παράδειγμα η έκθεση σε πορνογραφικό υλικό και σε σεξουαλικές πληροφορίες που δεν αρμόζουν στην ηλικία του παιδιού, σεξουαλικά αγγίγματα σε σημεία του σώματος, ασελγείς πράξεις, βιασμός, αιμομιξία, σεξουαλικά απρεπή σχόλια για το παιδί καθώς και έκφραση πρόθεσης για σεξουαλική συνεύρεση με το παιδί, κα),
Σωματική (βίαιη τιμωρία, βία υπό την μορφή διαπαιδαγώγησης και επιβολής στο παιδί, ρίψη αντικειμένων στο παιδί με σκοπό την πρόκληση σωματικής βλάβης, πρόκληση κακώσεων και τραυματισμών διαφορετικής σοβαρότητας, κα),
Ψυχολογική/Συναισθηματική (λεκτικά προσβλητικός γονέας με υποτιμητικό τόνο προς το παιδί, συναισθηματική απροσφορότητα, έκθεση του παιδιού σε σωματική βία μεταξύ των γονέων – ‶Σύνδρομο του αμέτοχου θεατήʺ, εκφοβισμός και απόρριψη παιδιού, κα),
Παραμέληση (μη παροχή φροντίδας από τον γονέα σχετικά με την σίτιση, ιατρική, ένδυση, υγιεινή, εκπαίδευση, ύπνο του παιδιού, αδιαφορία για την συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, ελλιπής επίβλεψη του παιδιού με αποτέλεσμα να τίθεται σε κίνδυνο η υγεία και η ανάπτυξη του, κα)».
Οι επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης είναι πολύ σοβαρές και είναι εμφανείς στην σωματική, νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών;
«Δουλεύοντας καθημερινά στο “Hope For Children” CRC Policy Center, μέσω των προγραμμάτων μας που περιλαμβάνουν παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών σε παιδιά, τη λειτουργία γραμμών βοήθειας, και τη στήριξη ανάδοχων οικογενειών, διαπιστώνεται ότι η κακοποίηση έχει εμφανείς επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών, αφού ενδεχομένως να παρουσιάσουν βεβαρημένη εικόνα με αυξημένη ευαλωτότητα, παραβατικές συμπεριφορές και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τα παιδιά αυτά, πιθανόν να έχουν καθυστέρηση στα αναπτυξιακά ορόσημα, δυσκολίες στην έκφραση, το λόγο αλλά και αισθητηριακές δυσκολίες. Η παραμέληση φαίνεται να έχει τις σοβαρότερες επιπτώσεις στην ανάπτυξη των παιδιών αφού τα παιδιά αυτά έχουν αποστερηθεί κάθε μορφή αγάπης και φροντίδας κι αδυνατούν να αντιληφθούν την προσωπική τους αξία».
Πιο συγκεκριμένα οι συνέπειες στα διαφορετικά επίπεδα:
«Σωματική: Τα κακοποιημένα παιδιά συνήθως παρουσιάζουν παραμελημένη εμφάνιση, εκδορές, εγκαύματα και μώλωπες στο σώμα, κατατονία στην διάθεση, έλλειψη ύπνου που φαίνεται στο πρόσωπο συνήθως υπό την μορφή μαύρων κύκλων κάτω από τα μάτια, φτωχή υγιεινή (λερωμένα ρούχα, ψείρες), ελλιπής πρόσληψη τροφής κα.
Νοητική: δυσκολία συγκέντρωση προσοχής, γενικότερα επηρεάζεται η σχολική επίδοση/μαθησιακές δυσκολίες, οι σχέσεις με συνομιλήκους και η αλληλεπίδραση με άλλα άτομα. Υπάρχουν περιπτώσεις που το παιδί παρουσιάζει διαταραχές στην έκφραση του λόγου, επιλεκτική αλαλία, δυσκολία γνωστικών συνδέσεων, το οποίο συνδέεται με την δυσλειτουργική κατάσταση εντός του οικογενειακού πλαισίου, καθώς και στα περιορισμένα υγιή ερεθίσματα στα οποία εκτίθεται το παιδί και έχουν καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη του.
Συναισθηματική ανάπτυξη: Το παιδί που είναι θύμα κακοποίησης παρουσιάζει έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, δηλαδή μπορεί να κλαίει εύκολα, να είναι απαιτητικό, παθητικό, και να έχει προβλήματα συμπεριφοράς που είναι πιο ευδιάκριτα στο σχολικό πλαίσιο. Ακόμη, επηρεαζόμενο από την κακοποίηση του, πιθανό να ελαττωθεί η αυτοπεποίθηση του, με αποτέλεσμα η αποφυγή δημιουργίας σχέσεων με συνομιλήκους, αποξένωση και κοινωνική απόσυρση. Είναι αρκετά επιφυλακτικό και καχύποπτο με άλλα άτομα, κυρίως σε συμπεριφορές που σχετίζονται με σωματική επαφή. Η συμπεριφορά του περιγράφεται από ευερεθιστότητα και ετοιμότητα στο ξάφνιασμα. Επίσης, το παιδί δυσκολεύεται να βιώσει θετικά συναισθήματα, όπως για παράδειγμα να αγαπήσει και να εμπιστευτεί και η χαρακτηριστική έκφραση που έχει σε αρκετές περιπτώσεις είναι το παγωμένο βλέμμα».
Το παιδί στις πλείστες των περιπτώσεων, φέρει αισθήματα ντροπής, ενοχής και σε κάποιες περιπτώσεις, θεωρεί τον εαυτό του συνυπεύθυνο της κακοποίησης του, λαμβάνοντας μερίδιο ευθύνης και αποδίδοντας το στην δική του ‶άτακτη/λάθοςʺ συμπεριφορά. Όταν δεν αισθάνεται ασφάλεια να αποκαλύψει την κακοποίηση του λόγω της μετακύλισης της ευθύνης, έχει υψηλή ευαλωτότητα και επικινδυνότητα να εμπλακεί σε παραβατικές συμπεριφορές/επιθετικότητα, εμπλοκή σε μη ασφαλείς σεξουαλικές πράξεις, κατάχρηση ουσιών η αλκοόλ, bullying είτε ως θύτης, είτε ως θύμα δηλώνοντας αρκετές φορές μέσω αυτών των συμπεριφορών, μια κραυγή βοήθειας για να εκφράσει τα καταπιεσμένα του συναισθήματα».
Κυρία Μασιά θα λέγατε ότι η κακοποίηση στην παιδική ηλικία μπορεί να προκαλέσει μόνιμα τραύματα που μπορεί να επηρεάσουν ακόμη και την ενήλικη ζωή του ατόμου;
«Οι επιπτώσεις της παιδικής κακοποίησης όπως προαναφέραμε εντοπίζονται σε ένα ευρύ φάσμα της ανάπτυξης και επηρεάζουν σημαντικά διάφορες πλευρές της λειτουργικότητας του ατόμου. Οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να είναι τόσο βραχυπρόθεσμες και να είναι άμεσα ορατές, αλλά μπορεί να είναι και μακροπρόθεσμες και να διατηρούνται στο χρόνο, προκαλώντας προβλήματα στη γενικότερη λειτουργικότητα των θυμάτων, ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Κάποιες από αυτές τις επιπτώσεις είναι η ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών όπως για πα παιδιά ως μηχανισμό άμυνας των τραυματικών γεγονότων που βίωσαν τείνουν να τα απωθούν, κάτι το οποίο ενδεχομένως να παρουσιάζεται και με κενά μνήμης σχετικά με τα περιστατικά. Απωθώντας τα τραυματικά αυτά γεγονότα ενισχύονται τα ανέκφραστα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού και πιθανόν να παρουσιαστούν στις μετέπειτα σχέσεις που αναπτύσσουν. Σε αρκετές περιπτώσεις, παιδιά που μεγάλωσαν σε κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον είτε ήταν δέκτες της κακοποίησης, είτε παρατηρητές τείνουν να κανονικοποιούν την κακοποίηση επιλέγοντας να συνάψουν σχέση με κακοποιητικά άτομα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος κακοποίησης και στην δική τους μελλοντική οικογένεια.
Επιπρόσθετα, παιδιά στα οποία δεν παρασχέθηκε ψυχολογική υποστήριξη και ψυχοθεραπεία του τραύματος τείνουν στο μέλλον να έχουν περιορισμένο κοινωνικό κύκλο, υψηλές πιθανότητες να βιώνουν αισθήματα μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης και έχουν χαμηλά επίπεδα κοινωνικής υποστήριξης από φίλους ή την οικογένεια.
Υπάρχουν όμως παιδιά θύματα κακοποίησης, που παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητας, κάτι το οποίο συνδέεται με χαμηλότερα ποσοστά ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών, και δημιουργίας δυσλειτουργικών σχέσεων στο μέλλον. Στην περίπτωση όμως αυτών των παιδιών είναι πάλι απαραίτητη η ψυχοθεραπεία και η γενική υποστήριξη από επαγγελματίες όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών.
Μέσα από τη διαχείριση που τυγχάνουν τα παιδιά που διερευνώνται για σεξουαλική κακοποίηση στο Σπίτι του Παιδιού, φαίνεται ότι η πολυθεματικότητα και η διεπιστημονική συνεργασία αυξάνουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων και το αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά, διασφαλίζοντας την προστασία τους.
Σε κάθε περίπτωση, το πώς το κράτος και το υποστηρικτικό σύστημα του παιδιού θα διαχειριστεί την αποκάλυψη του παιδιού, διαδραματίζει αξιοσημείωτο ρόλο στην «επούλωση» των τραυμάτων του».αράδειγμα κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, μετατραυματικό στρες, διαταραχές ύπνου, διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, κοινωνική απόσυρση, αίσθημα αβεβαιότητας για το μέλλον, προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, προβλήματα προσαρμοστικότητας κα. Ως εκ τούτου, καθίσταται απαραίτητη η εφαρμογή θεραπευτικών παρεμβάσεων προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι σοβαρές επιπτώσεις της κακοποίησης και να μετριασθεί κυρίως ο ψυχολογικός τραυματισμός των θυμάτων. Εάν δεν υπάρχει ψυχολογική υποστήριξη, παροχή διορθωτικών σχέσεων σε θεραπευτικό πλαίσιο ή μη, ψυχοεκπαίδευση, δόμηση ενός σταθερού υποστηρικτικού πλαισίου, πιθανότατα στο παιδί να διαιωνισθούν και να ενισχυθούν αυτά τα τραύματα μακροπρόθεσμα».
Ποια είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος όταν έχει πέσει στην αντίληψή του κάποιο περιστατικό παιδικής κακοποίησης;
«Κάθε άτομο που ανησυχεί ή έχει πέσει στην αντίληψη του περιστατικό βίας ενάντια σε παιδί, οφείλει να ενημερώσει τις αρμόδιες αρχές. Σύμφωνα με τον νόμο του 2014, για την Πρόληψη και την Αντιμετώπιση της Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας, οποιοσδήποτε παραλείπει να καταγγείλει περίπτωση που περιέρχεται σε γνώση του, όπου εμπλέκεται παιδί ή παιδί με διανοητική ή ψυχική ανεπάρκεια σε αδικήματα σεξουαλικής κακοποίησης ή δεν προωθεί σχετική καταγγελία, διαπράττει αδίκημα».
Στο Σπίτι του Παιδιού, ομάδα επαγγελματιών από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, θα ενημερωθεί την ίδια μέρα για την καταγγελία και με την παροχή όλου του φάσματος των αναγκαίων υπηρεσιών, κάτω από την ίδια στέγη, θα εξυπηρετηθεί η δικαιοσύνη με φιλικό προς το παιδί τρόπο, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα το βέλτιστο συμφέρον του, την προστασία και την ευημερία του. Όλες οι ενέργειες πραγματοποιούνται μέσω πολυθεματικής και διυπηρεσιακής προσέγγισης, με την εμπλοκή της Αστυνομίας, των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας και την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας. Σημειώνεται ότι το Σπίτι του Παιδιού λειτουργεί από το “Hope For Children” CRC Policy Center, με ανάθεση από το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, ενώ την επίβλεψη και συγχρηματοδότηση του έχουν οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ).
Επιπρόσθετα οι Νόμοι περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2021 (115(I)/2021) και περί Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμος του 2000 (Ν. 119(I)/2000) καταρρίπτουν τους κανόνες εμπιστευτικότητας και απορρήτου σε επαγγελματίες που έχουν επαρκείς λόγους να πιστεύουν ότι έχει διαπραχθεί αδίκημα βίας κατά γυναίκας ή παιδιού.
Σε περίπτωση που οποιοδήποτε άτομο βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, μπορεί να επικοινωνήσει στο 112. Για καταγγελία ενδοοικογενειακής βίας πρέπει να αποταθείτε στον αρμόδιο Αστυνομικό Σταθμό, που είναι ο πλησιέστερος Σταθμός από το σημείο που διαδραματίζεται το περιστατικό.
Για περισσότερες πληροφορίες και καθοδήγηση κάθε πολίτης μπορεί να επικοινωνήσει με τη Γραμμή του “Hope For Children” 1466 δωρεάν όλο το 24ωρο.
